Do czego służy ogon?

Ogon posiada większość współczesnych kręgowców. Do nielicznych wyjątków należą płazy bezogoniaste (żaby, ropuchy), małpy człekokształtne, człowiek, ale i one w swej ewolucyjnej przeszłości posiadały ogony. Funkcje takiego ogona mogą być różne. Może służyć do walki (obrony), tak jak u legwanów zielonych czy niektórych dinozaurów (np. ankylosaurów). Pomaga też utrzymywać równowagę np. kotom chodzącym po płocie lub pomaga przy skakaniu z gałęzi na gałąź np. małpom. Do tego dochodzą funkcje sygnalizacyjne, a u zwierząt wodnych lokomocyjne. Przykłady zastosowań ogona można mnożyć. Pomyślcie o kangurach, waszych psach i pawiach (choć tu ogon to właściwie same pióra). Nawet węże (zaskrońce) korzystają ze swych ogonów walcząc między sobą o dostęp do samicy.

Ogon ankylosaurów służył prawdopodobnie do obrony (ryc. Mariana Ruiz, Public Domain)

Oczywiście w przypadku lądowych gatunków kopalnych, takich jak wspomniane ankylozaury, możemy się tylko domyślać do czego służył ogon. Dowodem pośrednim naszych przypuszczeń, są obserwacje żyjących gatunków i przenoszenie współczesnych funkcji ogona na wymarłych przodków. Jednym z przykładów kopalnych kręgowców, którym przypisano stabilizujące działanie ogona są dwunożne, drapieżne dinozaury - teropody, w tym welociraptory. Jednak współcześni potomkowie teropodów nie potrzebują ogona, a mimo to potrafią szybko biegać (że nie wspomnę o strusiu pędziwiatrze). Być może ogon u teropodów był potrzebny jeszcze do czegoś innego?

Współczesne ptaki akurat nie są dobrym medium do obserwacji ogona, gdyż zatraciły kostną jego część, więc pozostają nam inne gady. Nie myślę o wężach, bo jakby na nie spojrzeć oczami kosmity, to składają się głównie z ogona. Pozostały więc jaszczurki. Ostatnio naukowcy wzięli na tapetę skaczące jaszczurki z gatunku agama czerwonogłowa czyli Agama agama (Stoddart, 2012) (fot. agamy w nagłówku).

Jaszczurka jest wielkości małego szczura, szybko biega i skacze. Sfilmowano te jej wyczyny i nagrania wideo dokładnie przeanalizowano. Okazało się, że ogon agamy służy jej do kompensowania siły odbicia, tak aby głowa nie opadła poniżej poziomu tułowia. Im bardziej niepewne odbicie, tym wyżej jaszczurka zadziera ogon. Na filmie widać, jak przy niepewnym odbiciu z poślizgiem ogon wędruje wysoko do góry.

Po przeanalizowaniu ogona jednego ze wspomnianych teropodów - welociraptora, okazało się, że był on jeszcze lepiej przystosowany do kompensowania niebezpiecznych skoków, zapobiegając padnięciu teropoda na przysłowiowy ryj.

Ogon velociraptora wskazuje na to, że pomagał kompensować nieudane odbicia podczas skoków tego zwinnego teropoda (ryc. Matt Martyniuk, GNU FDL)

Znaleziono także praktyczne zastosowanie ogona. Skonstruowano samojezdny wózek-robot z ogonem, który wyskakując z progu podnosi ogon do góry. Okazuje się, że dzięki temu przednia część wózka nie opada i nie nurkuje, a wózek zachowuje podczas lotu pozycję prawie poziomą.

Zresztą obejrzyjcie sami.

Od razu przypomniało mi to sceny z wielu filmów, gdzie pościg samochodowy kończy się efektownym skokiem z urwiska i auto w locie powoli obraca się do pozycji pionowej i zaczyna nurkować, z wiadomym skutkiem. Gdyby miało zadarty ogon, spadłoby na cztery koła. Jak kot.

Czemu więc ptaki i nietoperze nie mają ogonów? Bo one mają skrzydła i w ich ewolucjach powietrznych nie chodzi o zachowanie bezpiecznej pozycji, tylko o szybkie i częste, kontrolowane zwroty.

Źródła:
1. Stoddart, C. (2012). Leaping lizards! Jurassic Park got it right Nature DOI: 10.1038/nature.2012.9736
2. Tekst o zaskrońcu http://bborczyk.wordpress.com/2012/01/05/zaskroniec
3. fot. w nagłówku: Photo Credit: themonnie via Compfight cc

Posted in: dinozaury,ewolucja,gady,jura,paleontologia,ptaki